POWSTANIE KOLONII
„WOLA ERDMANNA” (ERDMANSWILLE)

Ze starych zbiorów i opowiadań ludowych zestawił S. Lubecki
i zawarł w artykule „Z przeszłości m. Chorzowa”, który ukazał się w „Młodym Krajoznawcu Śląskim” nr 6, rok V, czerwiec 1938 r.

 

Tam, gdzie dziś znajduje się najruchliwsza ulica miasta, mianowicie ulica Wolności, przez którą przechodzą dziennie tysiące osób, mieścił się wysokopienny las sosnowy, w którym je sienną porą ryczał jeleń, a lisy grzebały swoje nory podziemne. W miejscach zaś, gdzie dziś nawołuje piękny dźwięk dzwonów naszych wspaniałych świątyń do modlitwy, wówczas z nastaniem wiosny odzywał się głos kukułki, zwiastujący obudzenie się bujnej, zielonej przyrody.

Las ten był wówczas wspólnie używany przez dziedziców okolicznych miejscowości, w szczególności Górnych i Średnich Łagiewnik, Górnych i Dolnych Hajduk, oraz Małych Świętochłowic.

Dopiero na mocy dokumentów rozdzielczych z lat 1592 1676 i 1682, jak również i dokumentu kupna z roku 1789, magnaci górnośląscy, Paczyńscy, jako dziedzice majętności, wystąpili z pretensją o wyłączne posiadanie prawa polowania, oraz innych praw, na terenie górno-łagiewnickim, t. j. dzisiejszych Łagiewnik. Dopiero jednak na wniosek ówczesnego dziedzica Górnych Hajduk Erdmana Zarganka o zniesienie wspólnych praw używania terenów, uczyniono zadość prośbom i najpierw odłączono w dniu 31. I. 1826 r. dla Górnych Łagiewnik teren o pojemności 17 jutrzyn1). Takie same ugody nastąpiły pomiędzy właścicielami Górnych Hajduk z jednej strony, a sukcesorami szlachcica śląskiego Mikusza z drugiej strony, jako właścicieli majętności Średnich Łagiewnik i Dolnych Hajduk w latach 1824, 1826 i 1827, w których to ugodach zrezygnował Zarganek na zawsze z wszelkich przysługujących mu praw, otrzymując jako odszkodowanie 32 jutrzyny terenu na wyłączną własność.

Ów teren, na którym znajdował się las sosnowy i który jeszcze przed przejęciem miał być wycięty, stanowił wspólnie z innymi częściami razem obszar o pojemności 82 jutrzyn t. j. 33 hektarów. Teren ten rozparcelowano a pojedyncze parcele w latach od 1826—1834 oddano okolicznym włościanom w dziedziczną dzierżawę. Parcele te dały poniekąd początkiem późniejszej kolonii robotniczo-przemysłowej, która w miarę rozrastającego się przemysłu rozrastała się intensywnie, — i dała początek dzisiejszemu potężnemu miastu Chorzowowi.

Każdy nabywca dzierżawy musiał się zobowiązać, że w przeciągu 3-ch lat, wybuduje w swej siedzibie domek. Jako należytość za dzierżawę płacili żonaci po 1 talarze, zaś osoby stanu wolnego po 15 groszy srebrnych, na ręce właściciela majętności.

Również i w razie zmiany miejsca pobytu należało zapłacić 5 procent t. zw. laudcnium dziedzicowi. W ten sposób powstała obok istniejącej już od . 1802 huty Królewskiej, którą to nazwę przybrało tworzące się miasto, nowa kolonia robotnicza, mniej więcej w tym miejscu, gdzie dziś znajduje się ulica Wolności, nazwana od nazwiska ówczesnego właściciela majętności „Erdmanswille".

Kolonia ta otrzymała w r. 1836 pańską arendę „karczmę", którą później przezywano „dzwonem Urbana" — dziś oberża Nagła, zaś w domu nr, 10 pierwszą aptekę, którą nadano aptekarzowi Krauzemu. Również stworzono nową szosę, łącząc w ten sposób osadę nowopowstałą z dworcem kolejowym w Świętochłowicach. Na budowę tej szosy, aczkolwiek stanowić miała ona tylko prowizorium — otrzymano po 400 tal. subwencji od barona Goduli, oraz - ks. Henkla - Donnersmarcka. W dniu 15. 5. 1849 r. udzielono zezwolenia na utworzenie przy szosie tej szlabanu i pobierania cła drogowego. Jeszcze w pierwszym roku wojny światowej istniał szlaban w domu kupca Nitsehego.

Rozporządzeniem z dnia 4, listopada 1850 r. zamieniono wyżej wymienione miejsca dzierżawne na niezawisłe posiadłości, jednak za opłaceniem renty przez 25 kolonistów, razem rocznie 108 tal, 25 gr. srebrnych, zaś karczmarz Michał Courant płacił osobnym zarządzeniem z dnia 7. lutego 1857 sumę 55 talarów rocznie.

W roku 1868 przyłączono kolonię „Erdmannswille” do nowopowstałego miasta Królewskie Huty2) odkąd stanowi ona jedną z nim całość. Krótko przed przejęciem liczyła kolonia ta 32 i 1/2  jutrzyn obszaru, oraz 54 domów z 509 mieszkańcami (…)

 

1) Miara powierzchni, odpowiadająca mniej więcej morgowi. Kawał pola, które jeden człowiek mógł zaorać w ciągu jednego dnia.

2) Charakter miejski otrzymała miejscowość Królewska Huta na mocy rozporz. Gabinetu pruskiego z dnia 18. Lipca 1868 r. Do nowopowstałego miasta przyłączono wszystkie okoliczne kolonie a to: Pniaki, Świętochłowicką Ligotę Górniczą, ul. Wandy, „Erdmannswille", Nomiarki, Średnią, Górną oraz południowo- łagiewnicką kolonię i Klimzowiec, ponadto posiadłości dworskie Górnych i Dolnych Hajduk, Chorzowa i Świętochłowic.