Nazwy ulic, placów, skwerów, plant, ale także dzielnic, kolonii a nawet najmniejszych fragmentów i innych miejsc, ogródków działkowych, wzgórz, stawów, cieków wodnych itd. wszystko to stanowi rezerwuar rozległej wiedzy o lokalnym świecie, ale bywa też świadectwem kondycji człowieka, zwłaszcza wówczas, gdy przychodzi mu nazwać miejsca nienazwane lub z różnych przyczyn zmienić dotychczasowe nazwy. Precyzja i poprawność nazywania przez człowieka oswajanej przestrzeni wymaga pietyzmu, troski, samowiedzy, konsekwencji i związana jest ściśle ze stanem tożsamości jednostki i wspólnoty (dobrze wiemy, że nie wystarczy nazwać, trzeba jeszcze, żeby nazwa została przyjęta przez ogół i szanowała lokalną tradycję).
By nazwy nie przestawały być czytelne, by ich nie zapomniano, trzeba nieustannej i zdeterminowanej edukacji młodszych pokoleń.
Jacek Kurek,
„Na jakiej ulicy mieszkasz?”, Hajduczanin nr 2, luty 2018
Bahnhoffskolonie - niemiecka nazwa Kolonii Dworcowej (patrz Kolonia Dworcowa)
Bankerottkolonie (Bankrotka, Kolonia Bankrucka) – kolonia robotnicza górników kopalni „Król” (szyb Bismarck-Piast) założona w 1850 r. w północnej części Hajduk Górnych przy obecnej ul. Cieszyńskiej, włączona 18 sierpnia 1882 r. do Nowych Hajduk; nazwa kolonii nawiązuje do bankructwa robotników, którzy z powodu wstrzymania funduszy na budowę z kopalni „Piast”, jak i wypłaty pożyczek bankowych, nie potrafili spłacać budowy domów, które przejmowali wierzyciele.
„Nazwa kolonii bankruckiej pochodzi stąd, że kolonia ta po dość szybkim rozwoju, który zawdzięczała pieniądzom kopalni „Piast”, przeżyła załamanie w wyniku wstrzymania funduszy i budowę zatrzymano. To z kolei wzbudziło podejrzenia, że robotnicy, którzy stawiali domki, zbankrutowali”.
Jacek Kurek, „Historia Wielkich Hajduk”
Obecnie kolonię stanowi:
- sześć podwójnych, trzykondygnacyjnych familoków wzniesionych na początku XX wieku, z tradycyjnej cegły licówki, nakrytych dwuspadowym dachem z użytkowym poddaszem. Budynki stoją w układzie kalenicowym, na planie prostokąta, a wejścia do nich znajdują po drugiej stronie ściany osiowej, gdzie dobudowano do klatki schodowej ubikacje na półpiętrach
- dwa budynki mieszkalne tzw. urzędnicze z zabudową gospodarczą wzniesione w 1923 r. Są to budynki wzniesione na planie prostokąta, murowane, otynkowane, dwukondygnacyjne z użytkowym poddaszem. Dach jest czterospadowy, wysoki, kryty dachówką. Całość zwieńczona trójkątnym szczytem. Natomiast od strony fasady czołowej mamy ryzalit ozdobiony półkolumnami typu jońskiego podtrzymujące belkowanie
Bankrotka - patrz Bankerottkolonie
Banonskolonijo - śląska nazwa Kolonii Dworcowej (patrz Kolonia Dworcowa)
Bärenhof - niemiecka nazwa NIedźwiedzińca (patrz NIedźwiedziniec)
Biadacz - wschodnia część Chorzowa Batorego (Wielkich Hajduk); rozległy, lecz słabo zaludniony teren. Nazwa Biadacz odnosi się do biedy panującej wśród mieszkańców tej części miasta lub od biadania na los, w którym przyszło im żyć. Rozpoczyna się przy ul. Piekarskiej i obiegając łukiem zabudowania kończy się przy murze okalającym hutę „Batory”. W większości zabudowana starą strukturą robotniczych budynków mieszkalnych z końca XIX i początku XX wieku.
Warto zobaczyć budynek przy Leśnej nr 6, gdzie w fasadzie na wysokości pierwszego piętra mamy dwie kapliczki wnękowe z figurkami św. Floriana i Matki Bożej.
Polecam artykuł Adama Lapskiego "Z Biadacza na Niedźwiedziniec", który ukazał się w "Wiadomościach Spółdzielczych" w kwietniu 2023
http://www.chsm.com.pl/sites/default/files/gazetka/2023/gazetka042023.pdf
Czarny Rów – kanał (kolektor ściekowy) mający swój początek w północnej części Chorzowa wpadający do Rawy poniżej Nomiarek.
„Klimzowiec otoczony był dwoma strumieniami nieczystej wody. Jedno nazwano adekwatnie do jego charakteru Czarnym Rowem, drugi później zyskał ironiczną nazwę Kanał Sueski. Oba wpadały do Rawy, która gdzieś do roku 1875 broniła się jeszcze przed zanieczyszczeniem”
Jacek Kurek, „Historia Wielkich Hajduk”
Erdmannswille (Wola Erdmanna) – osada rolnicza, potem kolonia górnicza i hutnicza założona w latach 1826 – 1834 r. przez Erdmanna Georga Sargankaz Górnych Hajduk, stąd i nazwa tej kolonii, czyli tzw. Wola Erdmanna.
„Dnia 31 stycznia 1826 roku właściciel Górnych Hajduk Erdmann Georg Sarganek zawarł z właścicielem Górnych Łagiewnik sądowy układ, na mocy którego za zrzeczenie się praw do lasu łagiewnickiego otrzymał na rzecz Górnych Hajduk górnołagiewnicki obszar leśny (…). Podobne umowy zawarł Sarganek w latach 1824-1827 ze spadkobiercami Antoniego Ludwika Mikuscha (…). Od 1826 roku na pograniczu Łagiewnik i Hajduk, na dawnym wspólnym pastwisku właściciel Hajduk Górnych Erdmann Georg Sarganek osadził kolonistów. Każdy otrzymał od 1 do 9 mórg ziemi. W latach 1026-1834 teren ten podzielono pomiędzy 25 gospodarzy (wieczystych dzierżawców), którzy zobowiązali się do zbudowania na swojej parceli domu w ciągu od 1 do 3 lat. Tak powstała Wola Erdmanna („Erdmannswille)”.
Jacek Kurek, „Historia Wielkich Hajduk”
Kolonię stanowiło 25 niskich domów z przylegającymi do nich ogrodami. Kolonia rozciągała się mniej więcej na terenach dzisiejszej środkowej części ul. Wolności w okolicach dzisiejszego osiedla „Irys” i kościoła św. Jadwigi. Znaczenie kolonii i tworzącej się ulicy wzrosło wraz z uruchomieniem połączenia kolejowego i wybudowaniu w 1849 r. stacji kolejowej Królewska Huta – Świętochłowice.
„Od 1842 roku Erdmannswille była gminą wiejską, która do 1856 roku pozostawała w związku z dobrami Górnych Hajduk. Kilkanaście lat później kolonia była już częścią Królewskiej Huty. W ten sposób Erdmann Sarganek z Górnych Hajduk stał się założycielem później najważniejszej i bodaj najpiękniejszej ulicy Chorzowa”
Jacek Kurek, „Historia Wielkich Hajduk”
Freilandkolonie – patrz Kolonia Joanny, niemiecka nazwa funkcjonująca okresie od 1939 do 1945 r.
Grenzkolonie (Kolonia Graniczna, Wybłyszczowiec) - kolonia założona w 1850 r. w północnej części Hajduk Górnych (obecne ul. Kozielska, Zabrska, Raciborska i fragment ul. Strzelców Bytomskich), wcielona do Nowych Hajduk 18 sierpnia 1882 r. Na jej terenie stały dwa charakterystyczne białe „błyszczące” domy stąd nazwa kolonii. „Jako że Wybłyszczowiec znajdował się na granicy kolonii Domu Sypialnego i Królewskiej Huty, zyskał drugą nazwę – Kolonia Graniczna” (Jacek Kurek, „Historia Wielkich Hajduk”). Ulica, przy której powstała kolonia nazwano ul. Graniczną (obecnie ul. Strzelców Bytomskich) i taka nazwa funkcjonowała do II wojny światowej. Obecnie część ulicy niezabudowana, gdzie zlokalizowany jest niewielki zieleniec, a za nim rozciągają się ROD Piast z 1936 r.
Kolonia graniczna na mapie z 1939 r.
Hubertuskolonie – patrz Kolonia Dolna, niemiecka nazwa funkcjonująca okresie od 1939 do 1945 r.
Johannka - patrz Kolonia Joanna
Kalina (Kolonia Kalina) – zachodnia kolonia Górnych Hajduk, nazwa pochodzi od Kalinowic – miejscowości, z której pochodził Wilhelm Ferdynad Elsner von Gronow starosta bytomski, właściciel Górnych Hajduk od 1841 r.; w 1845 r. założono tu kopalnię „Kalina”, która działała do 1870 r.
„Na obszarze dominialnym Górnych Łagiewnik, gdy dziedzicem w Górnych Hajdukach był Elsner von Gronow z Kalinowic, powstała kolonia Kalina. Jego zasługą było założenie tu w 1845 roku kopalni, wokół której postawiono kilka domów.(…). Około 1870 roku, mimo że kopalnia już nie działała, stały tu 22 domy.
Jacek Kurek, „Historia Wielkich Hajduk”
Na południe od ul. Granicznej w stronę Kochłowic do dziś można natrafić wgłębienia po biedaszybach.
„W 1876 roku kolonia ta stała się częścią gminy Hajduki Górne. Kalina przez długi okres zachowała swoją specyfikę, a nawet [nie] utożsamiana była z Hajdukami. W potocznym języku jeszcze w XX wieku mówiło się np., że jedzie się nie do Hajduk, ale na Kalinę”
Jacek Kurek, „Historia Wielkich Hajduk"
Polecam artykuł Adama Lapskiego "Na Kalinie", który ukazał się w "Wiadomościach Spółdzielczych" w lutym 2023 r.
http://www.chsm.com.pl/sites/default/files/gazetka/2023/gazetka022023_0.pdf
Tereny Kolonii Kalina z dzisiejszą zabudową
W 1989 r. ulicę o nazwie "Kalina", która swym wydźwiękiem przypominała o Kolonii Kalina zmieniono na ul. Kaliny pozbywając się błędu fleksyjnego (błędnej odmiany) tak jakby nazwa pochodziła od nazwiska lub nazwy drzewa i tym samym wydaje się, że ta część Hajduk utraciła swoją odrębność.
Dowód że Kalina nie była ulicą a miejscem możemy znaleźć w hajduckich Ogłoszeniach Parafialnych sprzed II wojny światowej (nazwa zaznaczona na żółto)
Nazwę "Kalina" nosi również staw istniejący od XIX w. w miejscu górniczego zapadliska, gdzie płynął strumyk.
U podnóża Wzgórza Hugona znajduje się staw „Kalina”, który przez wiele lat był zagrożeniem dla mieszkańców tego regionu. Odcieki fenelowe spływające z graniczącej ze stawem hałdy Zakładów Chemicznych „Hajduki” spowodowały ogromne skażanie wód „Kaliny”. Od 1990 r. podjęto intensywne działania likwidujące największe w tej części miasta zagrożenie ekologiczne.
Roman Penkała, „Zgoda. Zarys rozwoju historyczno-urbanistycznego dzielnicy”, „Rocznik Świętochłowicki. Tom V” pod redakcją Zbigniewa Kapały, Muzeum Miejskie w Świętochłowicach.
W latach 2020-2023 dokonano remediacji i rewitalizacji Stawu Kalina tzn. oczyszczono staw i grunty wokół ze szkodliwych chemikaliów. Zasadzono 130 nowych drzew i 1000 m2 krzewów, wybudowano boisko do piłki nożnej, plac zabaw, dwie siłownie "pod chmurką", ścieżki rowerowe i spacerowe, wybieg dla psów.
Kanał Sueski – dawniejszy potok na terenie Klimzowca wpadający do Rawy, który wraz z rozwojem miasta zamienił się w zlewnię miejskich ścieków. Jego długość wynosi ok. 2,3 km i w większej części przykryty został betonowymi płytami. Wypływał ze stawu hutniczego, a ujście ma w rzece Rawie na wysokości ul. Zapłocie.
Zbierał on ścieki całej południowej części miasta [Królewska Huta], części Nowych Hajduk oraz po 1875 roku zakwaszone wody kopalni "Król" z szybu "Krug"
Andrzej Stasiak
"Miasto Królewska Huta", Warszawa 1962
Młyn turkotał tak długo dopóty strumyk płynął. Gdy powstały kopalnie i górnicy zaczęli pod ziemią kopać głębokie rowy, wody zostały ściągnione w dół, studnie powysychały i strumyk poszedł w głąb zostawiając po sobie suche łożysko. (…) Zarząd Kopalni skorzystał z suchego rowu, skierował weń swoje brudne wody, a miasto dołączyło się do tego, kierując do przykopy wody kuchenne i pomyje. Brudne i żółtą przykopę nazwano kanałem Suezkim a raczej suskim przypominającym bydlątko brudne.
Juliusz Grządziel, „Wspomnienia z Klimzowca”
Klimzowiec (Kolonia Dolnohajducka, Kolonie Nieder-Heiduk, Klimzowizna, Klimsa-Wiese, Klimsawiese) – kolonia Dolnych Hajduk w dorzeczu Rawy wybudowana wokół młyna Chroboka, a następnie Jacka Klimzy (zlokalizowanego u zbiegu dzisiejszej ul. Młyńskiej i Krętej), skąd wzięła swoją nazwę. Kolonia została zbudowana przez Urząd Górniczy w przełomie lat 50/60 XIX w. dla górników kopalni „Król”. Władze w kolonii dzierżawił ostatni właściciel Dolnych Hajduk Edward Wilhelm Schlabitz.
„(…) 24 domy stanęły w 1858 roku. Połowa osadników pochodziła z Królestwa Kongresowego. W kwietniu 1859 kolonia zyskała nazwę „Dolnohajducka” (Kolonie Nieder-Heiduk). Jednak jej mieszkańcy mówili o niej Klimzowizna (Niemcy: Klimsa-Wiese), potem Klimzowiec. W 1864 roku kolonia liczyła 58 domów i 857 mieszkańców. Dwa lata później zamieszkała na Klimzowcu grupa górników z okolic Hulczyna, którzy w wyniku wojny prusko-austriackiej utracili pracę w Zagłębiu Ostrawskim”
Jacek Kurek, „Historia Wielkich Hajduk”
Początki istnienia Klimzowca są związane z młynem, należącym do niejakiego Chroboka. Po jego śmierci obszar młyński odziedziczył syn, który następnie przekazał go córce, będącą żoną Jana Klimzy. Do 1854 r. teren ten należał do wskazanej rodziny, a przejęty następnie został przez Urząd Górniczy z zamiarem zabudowania kolonii dla pracowników kopalni „Król”. W 1855 r. fiskus górniczy rozdał posiadłość za 8059 talarów swoim górnikom. Wśród wybrańców było 29 osób; większość z nich pochodziła z Kongresówki. (…) Była to najbardziej polska dzielnica późniejszego miasta.
Danuta Sieradzka,„Królewska Huta.Chorzów w latach 1866-1945. Szkice do portretu miasta”, Chorzów 2001
Polecam artykuł Adama Lapskiego "Zaczęło się od młyna", który ukazał się w "Wiadomościach Spółdzielczych" w czerwcu 2023 rhttp://www.chsm.com.pl/sites/default/files/gazetka/2023/gazetka062023.pdf.
oraz "Czuwaj! 100-lecie harcerstwa w Chorzowie", który ukazał się w "Wiadomościach Spółdzielczych" w czerwcu 2022 r.
http://www.chsm.com.pl/sites/default/files/gazetka/2021/gazetka062021.pdf
Polecam artykuł Romana Herrmanna "Literacki spacer po Klimzowcu", który ukazał się w "Wiadomościach Spółdzielczych" w marcu 2021 r.
http://www.chsm.com.pl/sites/default/files/gazetka/2021/gazetka032021.pdf
Współczesne granice dzielnicy Klimzowiec (czerwone)
W 1868 r. Klimzwowiec, na mocy memoriału bytomskiego landrata Huga Solgera, został wcielony do Królewskiej Huty, która nabyła prawa miejskie i bardzo dynamicznie się rozwijała. Obecnie Klimzowiec jest częścią Chorzowa wchodzącą w skład administracyjnej dzielnicy Centrum (stanowiąc jej część południowo-wschodnią). Zajmuje teren ul. Gałeczki z okolicami.
Klimzowina - patrz Klimzowiec
Klimsa-Wiese - patrz Klimzowiec
Klimsawiese - patrz Klimzowiec
Kolonia Dolna (Kolonia Dolne Hajduki, Hubertuskolonie) – kolonia Hajduk (przy ul. Leśnej) zajęta przez hutę „Batory” na składowisko
Fragment rosyjskiej mapy z 1972 r. na której zaznaczono budynki Kolonii Dolnej
Kolonia Dolne Hajduki - patrz Kolonia Dolna
Kolonia Dolnohajducka - patrz Klimzowiec
Kolonia Domu Sypialnego - patrz Schlafhauskolonie
Kolonia Domu Sypialnianego - patrz Schlafhauskolonie
Kolonia Dworcowa (śl. Banonskolonijo, niem. Bahnhoffskolonie) – część zachodnia Górnych Hajduk (przy obecnej ul. Hajduki) powstała w latach 1857 oraz 1860-1868 na południe linii kolejowej i od dworca. Początki powstania kolonii sięgają 1845 roku, kiedy to oddano do użytku stację kolejową Bahnhof Königshütte ("Królewska Huta"), która znajdowała się na terenie Świętochłowic stąd też wkrótce, bo w 1849 roku zmieniono jej nazwę na Bahnhof Königshütte in Schwientochlowitz ('Królewska Huta w Świętochłowicach’). W wyniku rozwoju sieci kolejowej i budowy nowego dworca w Królewskiej Hucie nazwę stacji zmieniono w 1873 roku na Bahnhof Schwientochlowitz ("Świętochowice’"), jednak już 7 lat później całą kolonię włączono do gminy Górne Hajduki, a wraz z nią w 1903 roku do nowej gminy Bismarkhuta. Pamiątką tego włączenia jest dzisiejsza nazwa głównej ulicy tej kolonii (ul. Hajduki w Świętochłowicach). Pobliski dworzec funkcjonował do 1913 roku. Jego funkcję przejęła stacja Chorzów Batory (Bismarckhütte), a dla obsługi pasażerów powstał nowy, działający do dziś, przystanek Świętochłowice (Schwientochlowitz). Kolonia powróciła w granice Świętochłowic decyzją Sejmu Śląskiego z 1 kwietnia 1939 roku razem z innymi terenami wyłączonymi z Wielkich Hajduk w zamian za tereny świętochłowickiego Szarlocińca, które przekazano miastu Chorzów. Obecnie wchodzi w skład dzielnicy Zgoda.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Kolonia_Dworcowa
Tereny Kolonii Dworcowej
(obecnie ul. Hajduki w Świętochłowicach-Zgodzie)
Kolonia Graniczna - patrz Grenzkolonie
Kolonia Hutnicza - zespół zabudowy patronackiej, której inwestorem była huta „Bismarcka”:
- pierwszy powstał w 1915 r. wg projektu Arthura Niestroja w stylu modernistycznym z elementami manierystycznymi. Są to proste budynki trójkondygnacyjne, tynkowane na gładko. Ich jedynym elementem dekoracyjnym jest kilka okien wykonanych w formie wykuszy. Domy te tworzą zwartą zabudowę okalając kwadratowy plac od strony ul. Prostej, ul. Szczepańskiej i ul. Karłowicza.
- drugi powstał w 1920 r. wg projektów Arthura Junga w stylu modernistycznym. Są to proste budynki wzniesione w tradycyjnej technice, otynkowane, dwu lub trójkondygnacyjne z użytkowym poddaszem oraz z charakterystycznymi przejściami przewiązkowymi prowadzącymi na wewnętrzny dziedziniec, z którego również można wejść na klatki schodowe. Całość z zabudową od strony Granicznej tworzą kwadratową ściśle zabudowaną przestrzeń 78 z wewnętrznym placem. Budynki nakryte są różnymi formami dachów pokrytych ceramiczną dachówką.
Kolonia Hutnicza.
Po lewej część z 1920 r., w środku z 1915 r.,
po prawej część urzędnicza (Beamtry) z ok. 1906 r. z willą dyrektora huty Emila Marxa.
Dziś obiekty zabytkowe prawem chronione.
Kolonia Joanna (Johannka, Johanka, Freilandkolonie) – kolonia na terenie Dolnych Hajduk powstała na początku XX w. nieopodal granicy z Załężem. Na jednej z polan kolonii rozgrywał swoje mecze założony w 1908 roku niemiecki klub Bismarckhutter Bullspiel Club. Przez kolonię przepływał kiedyś strumyk. W późniejszych czasach stał się niestety kanałem ściekowym, który wpływał do Rawy. Po opuszczeniu domów przez mieszkańców (w latach 60. zostały doszczętnie rozebrano stojące tu kamienice) teren zarósł chaszczami i dopiero pod koniec lat 90 zaczęto zagospodarowywać nieużytki. W roku 2008 przykryto całkowicie kanał ściekowy i zaczęły w tym miejscu powstawać drobne firmy. W roku 2015 oddano do użytku ulicę Kollmana, która otworzyła szybkie połączenie tej części Hajduk Wielkich z autostradą A4 i z południową częścią Chorzowa Batorego.
Jest to jedyna kolonia, której nazwa pojawia się prawie na wszystkich mapach Wielkich Hajduk i Chorzowa aż do czasów współczesnych.
Obecne tereny Kolonii Joanny (teren wyłącznie przemysłowy)
Kolonia Johanka na mapie z 1939 r.
Freilandkolonie na mapie z 1941 r.
Kolonia Joanny na mapie z 1954 r.
Kolonia Joanny na mapie rosyjskojęzycznej z 1972 r.
(prawdopodobnie nieaktualnej w tym czasie, gdyż budynki mieszkalne kolonii, które umiejscowiono na mapie wyburzono w latach 60. XX wieku)
Z prawej strony budynek, który opisano prawdopodobnie jako gościniec (hotel).
Obecnie budynek ten już nieistnieje (zburzony przed 2017 r.)
Współczesna mapa internetowa - Mapcarta
Kolonia Kalina - patrz Kalina
Kolonie Nieder-Heiduk - patrz Klimzowiec
Neu-Neiduk - patrz Nowe Hajduki
Neu-Heyduk - patrz Nowe Hajduki
Neuheiduk - patrz Nowe Hajduki
Niedźwiedziniec (niem. Bärenhof) - nazwa nawiązuje do występowania na tych terenach leśnej zwierzyny, gdyż tereny te były i nadal są mocno zalesione (Lasy Kochłowickie), choć dzisiaj nie spotkamy już dzikiego zwierza np. niedźwiedzia. Na terenie Niedźwiedzinca znajdował się folwark założony w 1623 r. i jako obszar dworki wchodził w skład osady Radoszowy, która w 1906 r. włączona do Kochłowic, a później włączony w granice Chorzowa. W pierwszych latach XIX wieku na Niedźwiedzińcu mieściła się leśniczówka, w której mieszkał leśniczy Jan Nowak. W okresie międzywojennym teren Niedźwiedzinca wykorzystywany był jako miejsce do ćwiczeń dla funkcjonariuszy Policji Śląskiej.
Dawniej droga prowadziła koło tajemniczej osady Niedźwiedziniec. Leżała ona prawdopodobnie blisko wlotu ul. Batorego do ul. Oświęcimskiej, wśród bardzo wtedy w tym miejscu gęstego starodrzewia (pamięć o niej zachowała się w nazwie założonych w tym miejscu ogródków działkowych: POD „Niedźwiedziniec”). Las ten był ongiś częścią potężnej Puszczy Pszczyńskiej i płynęła przezeń od niepamiętnych czasów Kłodnica i liczne jej dopływy, mające swe źródła gdzieś tam koło Murcek i Ligoty. Zaś ów Niedźwiedziniec (Bärenhof na mapie Homanna z 1736 r.) był położonym na polanie śródleśnym folwarkiem, a raczej nadleśnictwem z tartakiem, pracującym nad bezimiennym strumieniem, wpadającym nie opodal do Kłodnicy.
Antoni Halor
„Bożogrobcy i pudlarze. Podania i legendy chorzowskie”,
Chorzów 1997
Na terenie Niedźwiedzińca powstały osiedla: tzw. „Stare Osiedle”, Osiedle ks. Czempiela (dawniej XXV-lecia PRL), Osiedle Hutników (dawniej XXX-lecia PRL) i osiedle domków jednorodzinnych. W 2010 roku przy ulicy Niedźwiedziniec rozpoczęła się budowa nowego osiedla składającego się z 12 budynków wielorodzinnych. W 1971 roku założono rodzinny ogród działkowy ”Niedźwiedziniec”. Przy osiedlu znajduje się cmentarz założony w 1991 roku, należący do parafii Jezusa Chrystusa Dobrego Pasterza w Chorzowie Batorym, a na jego terenie parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Chorzowie Batorym wzniosła w latach 1991–1992 kaplicę pw. Pana Jezusa Zmartwychwstałego.
Nowe Hajduki (Neuheiduk, Neu-Heyduk, Neu-Neiduk) – osada, której początek sięga 1857 r. powstała na terenie Górnych Hajduk; Uchwałą Wydziału Powiatowego w Bytomiu z 9 listopada 1880 roku utworzono z wyżej wymienionych osad nową gminę Hajduki Nowe, co zatwierdził dekret cesarza Wilhelma I z 18 sierpnia 1882 roku, a urzędowa nazwa nowej jednostki została określona jako Neu-Heiduk. Gmina liczyła 45,602 ha obszaru dworskiego, który wcześniej należał do Górnych Hajduk oraz 6,526 ha ziem obwodu gminnego, całkowita powierzchnia wynosiła 0,853 492 km², była zamieszkana przez około 6,5 tys. osób. Pierwszym naczelnikiem gminy był piekarz Trzaskalik.
W II połowie XIX wieku Kolonia Nowe Hajduki składała się z trzech kolonii, były to:
- kolonia domu sypialnianego (Schlafhauskolonie),
- kolonia bankrucka (Bankerottkolonie),
- Wybłyszczowiec (Grenzkolonie)
Polecam artykuł Adama Lapskiego "Nowe Hajduki", który ukazał się w "Wiadomościach Spółdzielczych" w lipcu 2022 r.
http://www.chsm.com.pl/sites/default/files/gazetka/2022/gazetka082022.pdf
Ustawą (Dz. Ust. Śląsk. Nr. 13, poz. 24) z dniem 1 lipca 1934 gmina Nowe Hajduki stała się częścią miasta Królewskiej Huty, którą przemianowano na Chorzów i od tego czasu nazwa była coraz rzadziej używana. Nowe Hajduki otrzymały nazwę Chorzów IV. Rozwój zabudowy i dróg spowodował utratę widocznej odrębności, a w konsekwencji włączenie do dzielnicy Chorzów I (numer IV otrzymały Wielkie Hajduki, połączone z Chorzowem w 1939 roku).
Rawa – potok w dorzeczu Wisły. Jest największym prawym dopływem Brynicy (która poprzez Przemszę zasila rzekę Wisłę). W źródłach pojawia się po raz pierwszy w 1737 r. Pierwotna nazwa tego potoku brzmiała – Roździanka. Nazwa ta pochodzi od starej osady Roździeń, dziś położonej w obrębie dzielnicy Katowic Szopienice-Burowiec. Od 2008 roku potok na terenie Świętochłowic i Chorzowa został skierowany do podziemnego kolektora.
"(...) Rawa stała się głównym kolektorem ściekowym, słunną cloaca maxima Górnego Śląska. Do końca XIX stulecia w zakresie kanalizacji, ze wzgledu na szczupłość finansów miasta, nie zrobiono w zasadzie nic. Na niektórych odcinkach zasypano rowy i założono brukowane rynsztoki."
(...) rzeka Rawa, która jeszcze w 1875 roku była czysta, obfitowała w ryby, a na jej brzegach latem funkcjonowały kąpieliska. Do Rawy odpowadzane były nie tylko zasolone wody kopalniane, ale także ścieki z innych zakładów przemysłowych (np. chemicznych i hut) oraz ścieki komunalne (...) Od początku XX wieku władze regionalne próbowały rozwiązać problem. Powstał tak zwany Rawaverband (Związek Rawy). Opracowano kilka koncepcji regulacji rzeki, połączonych ze sobą skanalizowaniem okolicznych miejscowości. Jednym z elementów przyjętych rozwiązań była bydowa w latach 1912-1914 prowizorycznej oczyszczalni ścieków na Klimzowcu"
Ryszard Kurek,
"Dwa wieki chorzowskiego przemysłu", Chorzów 2007
"(...) dwa strumienie brudnej wody, jeden z nich nazwano Czarnym Rowem, drugi ironicznie Kanałem Suezkim, oba wpadały niedaleko Klimzowca do Rawy, które wcześniej już przyjmowała zatrute wody spod Chebzia i Lipin, ze Świętochłowic i z huty Bismarcka (Batory), później z Załęża i Brynowa, by pod Szabelnią połączyć się z Brynicą i już jako wspólna Czarna Śmierć dla przyrody pod nazwą Czarnej Przemszy, złączywszy się z Białą Przemszą, wypróżniać się w Wiśle"
Julisz Grządziel
"Wspomnienia z Klimzowca", Chorzów 1990.
Wody bieżącej w W. Hajdukach brak. Jedyną rzeczką, która jest przeznaczona dla ścieków ulicznych i odcieków gospodarczych jest rzeczka Rawa. Jest to dopływ Brynicy, która wpływa do Przemszy. Poza tym są tutaj jeszcze widy stojące w postaci czterech niewielkich stawów, które nie mają znaczenia gospodarczego ze względu na niezdatność wody dla gospodarki rybnej.
„Młody krajoznawca śląski”, nr 8 (31), rok IV (grudzień 1937), Numer obecny poświęcony jest Wielkim Hajdukom, zawiera 28 stron, Chorzowskie Szkolne Koła Krajoznawcze za redakcją dr. Józefa Jakubowskiego
Roździanka – dawna nazwa rzeki Rawa (od XVIII w.)
Schlafhauskolonie (Kolonia Domu Sypialnego, Domu Sypialnianego) – kolonia założona w 1857 r. w północnej części Hajduk Górnych (przy ul. Pułaskiego), w której w hotelu zamieszkiwali zamiejscowi przyjezdni górnicy pracujący w pobliskiej kopalni „Król” – Szyb „Bismarcka” (przy ul. Puławskiego). Kolonia została wcielona do Nowych Hajduk 18 sierpnia 1882 r.
Wola Erdmanna - patrz Erdmannswille
Wybłyszczowiec - patrz Grenzekolonie
Informacje zaczerpnięto m.in. z "Spacery ulicami Chorzowa", Adam Lapski, Chorzów 2017